1991 жылы қазақтың көрнекті педагог-ағартушысының туғанына 150 жыл толу құрметіне Қостанай қаласында Ыбырай Алтынсаринның мемориалдық мұражайы ашылды.
Осы сәнді, шығыс стилі үлгісінде салынған ғимарат қаланың тарихи-архитектуралық жеріндегі 1884 жылы педагог-ағартушы іргесін қалаған Ы.Алтынсарин атындағы дарынды балаларға арналған мектебі және оның ескерткіші жанында орналасқан. Мемориалдық мұражайдың бір бөлігі сол дәуірдегі алтынсарин мектебінің көшірмесі түрінде салынған.
Қорда отбасында қолданылмаған Ы.Алтынсариннің өмірі мен қызметіне арналған кітаптар, заттар, Ы.Алтынсариннің кітаптары, мектебінің макеті, фотосуреттер, естеліктер бар. Мұражайда құрылған көрме Ы.Алтынсариннің өмірі мен қызметін ғана емес, Қазақстанның халық ағарту ісі жүйесінің пайда болу және даму тарихын баяндайды. Торғай облысының болашақ инспекторы 4 уездік екі кластық орталық училищелер, бес болыстық мектептер, қоныс аударған орыс балалары үшін екі училище ашты. Ол қыздар және қолөнер оқуының бастауында тұрды, оны мұражайдағы мұрағаттық құжаттары, баға жетпес фотоматериалдары куәландырады.
Мұражай жинағы алтынсарин мектебінің түлектері, көрнекті ақын-жазушылар, мәдениет қайраткерлері, ғалымдар, ағартушылар туралы қызықты материалдармен, Ы.Алтынсаринның туысқаны, Қазақстан Республикасының халық жазушысы Мәриям Хакімжанованың тамаша шығармалары және ерекше құрметтейтін жеке заттарымен толықтырылған.
Бүгінде мұражай кешенді ғылыми-ағарту мекемесі болып табылады, үш бағытта жұмыс істейді: педагогика, әдебиет, мәдениет және өнер. Мұражай 30 мыңдай көрермендерге мәдени қызмет көрсетеді, оның ішінде жақын және алыс шетелдерден келетін қонақтар бар.